Horden mensen verplaatsen zich van de ene kerk naar de andere, stappen eruit of creëren een eigen geloof. Miranda Klaver weet er alles van. Als cultureel antropoloog en theoloog doet zij ondermeer onderzoek naar de positie van charismatisch- en pinksterchristendom.
Miranda Klaver werd geboren in 1962, is vijfendertig jaar getrouwd met Arno. Samen hebben ze drie volwassen dochters. Ze woont en kerkt in het Utrechtse Baambrugge. Als universitair docent is ze verbonden aan de Vrije Universiteit (VU) Amsterdam, waar ze de periode na de Tweede Wereldoorlog behandelt, zowel internationaal als in Nederland. Ze onderzoekt de uitbreiding van megapinksterkerken (Hillsong) in Amsterdam en New York. En ook is ze bezig met een onderzoek naar de betekenis van profetie onder christenen in Nederland.
Onoverzichtelijk
“Voor ‘traditionele’ kerkmensen zijn de pinksterbeweging en evangelische gemeenten vaak maar onoverzichtelijk”, zegt Miranda. “En het omgekeerde geldt ook… Ik geef tijdens mijn lezing op de RBC* een historisch overzicht van deze stromingen en licht enkele actuele trends en processen toe op het gebied van evangelisering en charismatisering in de ‘gewone’ kerken. Ik beperk me daarbij tot de protestantse traditie. Het zou misschien wel interessant zijn om ook de Rooms Katholieke kerk erbij te betrekken, want ook daar zijn charismatische invloeden. Maar het is voor mij wat lastiger om daar binnen te komen.”
Grote stroom
Binnen kerkelijk Nederland kwam de afgelopen decennia een grote stroom op gang van mensen uit traditionele kerken naar pinksterkerken of evangelische gemeenten. Dat verklaart de recente groei van deze kerken. Miranda: “Mensen zoeken persoonlijke spiritualiteit. In een pinksterkerk of evangelische gemeente is het geloof verbonden met het alledaags leven. In de diensten zijn de onderwerpen en het taalgebruik daar meer op afgestemd dan in traditionele kerken. Ook de muziekcultuur speelt een rol en sluit meer aan bij persoonlijke beleving. Dingen gebeuren meer ‘van onderop’.
Stromingen met een sterke eigen identiteit weten mensen in het algemeen wel beter aan zich te binden dan andere.
In een traditionele kerk geeft de dominee aan welke liederen worden gezongen, maar in evangelische en pinkstergemeenten hebben kerkgangers zelf invloed op de liedkeuze. Desondanks is het ook binnen de evangelische beweging allerminst vanzelfsprekend dat de tweede generatie, die altijd met vader en moeder meeging naar de kerk, automatisch blijft. Een klein deel gaat naar een traditionele kerk, anderen haken helemaal af.” Miranda is zelf een voorbeeld van de eerstgenoemde categorie. Ze groeide op in een pinkstergemeente, maar is nu actief in de PKN. Haar ouders waren hervormd maar raakten betrokken bij de pinksterbeweging in de jaren ‘60.
Mix
Voor de gemiddelde protestantse kerk, met een vaak ouder, vergrijsd publiek, is het niet eenvoudig om nieuwe vormen of liederen te introduceren, gesteld dat ze dat zouden willen. Miranda geeft als voorbeeld de muziek. “Je ziet soms een mix van orgelmuziek en meer hedendaagse liederen uit bijvoorbeeld de Opwekkingsbundel of Hemelhoog. In mijn eigen gemeente wordt het orgel bespeeld en begeleidt een muziekgroep liederen van Taizé, Sela of Opwekking. Op pioniersplekken gaat het meestal wat soepeler, daar is men per definitie vernieuwend bezig.”
Nieuwe kerk
Stel dat je in een bepaalde stadswijk een nieuwe kerk zou willen stichten, hoe zou je dan te werk gaan en hoe moet die kerk er uit zien? “Allereerst zou ik me afvragen om welke wijk het gaat en welke mensen er wonen. Zijn het autochtonen die zich sterk identificeren met de wijk en er al generaties wonen? Of zijn het kosmopolieten die zich meer identificeren met de stad als geheel en geen binding met hun wijk hebben? In het eerste geval heeft een nieuwe kerk zin. Maar voor mensen die veel van huis zijn heeft de wijk een andere functie. Na zo’n onderzoeksfase kunnen we verder kijken.”
Islam
Terwijl Nederland ontkerkelijkt, duiken in diverse stadswijken wel moskeeën op. Hoe kijkt Miranda aan tegen de Islam? “Christenen gaan soms te makkelijk mee in Islamofobie. Kerken zouden moeten weten dat er binnen de islam verschillende stromingen zijn, net als binnen het christendom. Zij doen er goed aan een genuanceerd beeld neer te zetten. Samen met mensen uit andere godsdiensten moeten we kijken naar de manier waarop we ons kunnen inzetten voor het goede in de samenleving. Tussen islam en christendom zijn meer overeenkomsten dan we denken. Moslims staan vaak dichterbij ons dan sommige seculiere vrienden. Ik heb drie jaar in Egypte gewoond, waar we een regionaal kantoor van Dorcas hebben opgezet; dat heeft mijn kijk op de islam veranderd. Ik ben niet bang voor de islam zolang gelovigen de rechtsstaat respecteren. Dit heeft alles te maken met mijn visie op de vrijheid van godsdienst. Vrijheid van religie en onderwijs moet gewaarborgd zijn en dat geldt dus ook voor de islam. Dit zijn echter wel thema’s die in de toekomst scherper op de (politieke) agenda komen te staan, net als aanverwante onderwerpen als ritueel slachten of besnijdenis. Binnen een aantal politieke partijen wordt de roep om een neutrale overheid sterker. Deze vorm van secularisme krijgt de trekken van een eigen, zelfstandige richting, net als in Frankrijk. Ik hoop wel dat we in Nederland onze tolerantie behouden.”
Samen met mensen uit andere godsdiensten moeten we kijken naar de manier waarop we ons kunnen inzetten voor het goede in de samenleving.
Overdraagbaar
Zullen de reformatorische, pinkster- en evangelische kerken de ontkerkelijking overleven? “Stromingen met een sterke eigen identiteit weten mensen in het algemeen wel beter aan zich te binden dan andere. Hun identiteit is beter overdraagbaar op de jongere generatie. Ik zie een groeiende groep post-evangelischen die in de kerk van hun ouders zijn opgegroeid. Het evangelische geloof is hun met de paplepel ingegeven en ze hebben nog steeds iets met Jezus, maar verlaten de kerk. Ook vijftigers haken af nadat de kinderen de deur uit zijn en niet meer meegaan naar de kerk. Mensen zitten soms vijfentwintig jaar in een gemeente, hebben jaren meegedraaid in een kring en zijn dan klaar met de kerk. Weer dezelfde mensen, weer dezelfde bijbelteksten, ik weet het nu wel een keer… De kerk als instituut zien ze niet zitten. Het hoort bij deze tijd en cultuur dat je je niet zo makkelijk aansluit bij mensen die je niet zelf hebt uitgekozen. Zelf ben ik ervan overtuigd dat je niet zonder een gemeenschap staande kunt blijven als gelovige.”
Nieuwe spiritualiteit
De invloed van ‘nieuwe spiritualiteit’ zoals het boeddhisme is volgens Miranda lastig te peilen. “Niet iedereen bij wie thuis een Boeddhabeeld staat, noemt zich boeddhist. En mensen die aan yoga doen, verbinden hun oefeningen meestal niet aan iets religieus. Dat wil niet zeggen dat de behoefte aan zingeving, symboliek of het vieren van bepaalde gebeurtenissen verdwijnt. Vaak zie je dat mensen van allerlei godsdienstige stromingen iets meepikken. ‘Ik heb mijn eigen geloof’, zeggen ze dan.”
Favorieten
Ondanks haar drukke werk op de VU vindt Miranda voldoende tijd voor haar favoriete bezigheden. “Elke zondag naar de kerk, en verder lees ik graag boeken. Eugene Peterson (Amerikaans predikant (1932-2018) en auteur van onder meer The Message, red.) is mijn nummer één. Het zou goed zijn als meer boeken van hem in het Nederlands zouden worden vertaald. Ik zou nog wel eens een preek willen horen van Henri Nouwen. En ik zou vaker naar een klooster willen gaan voor een stilteperiode. Op muzikaal gebied zijn de psalmen favoriet, vanwege de menselijke emoties die verwoord zijn. En als ik zou moeten kiezen tussen worshipmuziek, koorzang of gospel, werd het ’t laatste. Vanwege de levendigheid, de rauwheid van het leven die uit deze muziek spreekt, het uitroepen naar God. In gospelmuziek worden geen gepolijste antwoorden gegeven.” En haar favoriete Bijbelverhaal? “Het verhaal over Cornelius. God maakt geen onderscheid tussen mensen.”
Leo Polhuys
leopolhuys@maandbladreveil.nl
Miranda live meemaken? Dat kan!
Tijdens de bijeenkomst van de Reveil Business Club (RBC) op 14 november 2019 spreekt Miranda Klaver over de verschillende stromingen binnen de pinksterbeweging en evangelische kerken.
